Дайліда - Рэцэнзія на Зінькевіча - Зноў міфы замест гісторыі

Калі зінькевічы пачынаюць свае мантры пра “спрадвечна адзіны рускі народ” – я адразу жадаю запытаць: калі гэты “адзіны народ” існаваў, у якім часовым прамежку? У якім стагоддзі існаваў “адзіны славянскі народ русі”? У 10 стагоддзі? Не смяшыце. У 10 стагоддзі назоў “русь” яшчэ мае свой спачатны германскі характар, а германцы-русы за мяжой добра вядомы тым, што гандлююць рабамі-славянамі.

 

Ці існаваў у 12 стагоддзі “адзіны рускі народ”? У гэтым стагоддзі ёсць нейкае падабенства адзінага нацыянальна-палітычнага арганізму: Руская мітраполія, “рускія” князі ад Ноўгараду да Галіча, паўсюль ужываецца Руская Праўда. Так, у 12 стагоддзі існаваў досыць трывалы палітычны арганізм Русі. Але ці існаваў “адзіны рускі народ”? Вялікія этнічныя і культурныя адрозненні паміж рознымі часткамі прасторнае тэрыторыі Русі, княскія сваркі, жахлівыя рабаванні Кіеву прадстаўнікамі розных княскіх дынастый – усё гэта не дазваляе казаць аб існаванні на прасторах Русі нават адзінага гаспадарства, не тое што “адзінага народу”. У прыватнасці, тое, што Полацкае вялікае княства (хаця яго тэрыторыя часам і называлася “Руссю”) не ўваходзіла ў міфічнае “единое Древнерусское государство”, відаць з ігнаравання полацкімі князямі лёсавызначальнага для княстваў Рурыкавічаў Любецкага сойму 1097 г., а таксама з захавання памяці полацкіх князёў аб тым, што яны “Рогволожи внуци” (а не Рурыкавічы). Ад сярэдзіны 12 стагоддзя полацка-менскія князі ў сталым звязе з Літвою рэгулярна разам з літвінамі абараняюцца або ваююць проці пскоўскіх, смаленскіх і чарнігаўскіх князёў – што выяўна паказвае палітычныя арыентыры і перспектывы Полацкага вялікага княства.

 

Дарэчы, у крыніцах 12 стагоддзя уласна “Руссю”, “Рускаю зямлёю” заўсёды называліся Кіеўскае, Чарнігаўскае і Пераяслаўскае княствы – спачатны дамен Рурыкавічаў. За межамі гэтае тэрыторыі былі толькі “рускія” князі, а не “Русская земля”. Калі купец ехаў, скажам, з Смаленску ў Кіеў, ён ехаў “на Русь” “в Рускую землю”. І наадварот, калі хтосьці ехаў з Кіеву або Пераяславу ў Смаленск або Ноўгарад, ён ехаў “из Руси”. Паводле логікі зінькевічаў трэба было б учыніць выснову, што на тэрыторыі “Русской земли” (на Ўкраіне) жыў “славянскі рускі народ”, а за яе межамі (ля Смаленску або Цверы) жыў нейкі іншы, чыста адрозны народ. Вядома, гэта не так. З этнічнага, моўнага і культурнага гледзішча славянскае жыхарства Кіеўскага, Полацкага, Цверскага, Пскоўскага княстваў было вельмі блізкім (з улікам наяўнасці скіфска-іранскага субстрату на Кіеўшчыне, фінскага на Цвершчыне і балцкага на Полаччыне), “рускія” палітычна-праўныя інстытуты спрыялі значнай кансалідацыі жыхарства гэтых вялізных тэрыторый, але гэтая кансалідацыя толькі распачыналася. І першасным чыннікам гэтае кансалідацыі быў не этнічны, а канфесійны сэнс “рускае” ідэнтычнасці, знітаваны з існаваннем Рускае (Кіеўскае) мітраполіі.

 

У 14 стагоддзі Кіеў, які па-ранейшаму лічыцца стальцом Рускае мітраполіі і сталечным местам “усяе Русі”, знаходзіцца ў межах Вялікага княства Літоўскага і Рускага. Вялікі Ноўгарад захоўвае адносную незалежнасць як ад ВКЛ, так і ад цверскіх ды маскоўскіх князёў, укладаючы ўгоды па чарзе то з аднымі, то з іншымі. Падчас буйных ваенных закалотаў ВКЛ з Масквою ў 1368–1372 гг. пад харугвамі Альгерда проці Масквы рушыць не толькі беларускае жыхарства ВКЛ, але і смаленскі і цверскі князі (якія за гэта былі нават адлучаны ад царквы Канстантынопальскім патрыярхам). Як бачым, падстаў для існавання “адзінага рускага народу” ў 14 стагоддзі таксама мала.

 

Наймя спрэчка за сталец Рускае мітраполіі спрычыньвае нараджэнне ў сярэдзіне 14 ст. двух “рускіх” нацыянальна-палітычных праектаў – кіеўскага і маскоўскага, якім наканавана спірацца на працягу наступных стагоддзяў. Бізантыйскія царкоўныя ўлады, хаця больш спрыяюць Маскве і выракам 1354 г. зацвярджаюць перанос мітрапалічае катэдры з Кіеву ў Маскву, усё ж прызнаюць, што Кіеў ёсць “першым стальцом і першаю катэдраю” Рускае мітраполіі; у 1380 г. патрыяршы сінод піша, што “згодна з старажытным звычаем Рускае мітраполіі, немагчыма быць архіерэем Вялікае Русі, не маючы тытулу па Кіеву, які ёсць зборнаю царквою і галоўным горадам усёй Русі”. Такім чынам, Вялікае княства Рускае з сталіцаю ў Кіеве ў межах Вялікага княства Літоўскага і Рускага робіцца альтэрнатыўным Маскве “рускім” гаспадарствам і нацыянальна-палітычным праектам. Гэтаму спрыяе вялікі князь Вітаўт, аднаўляючы ў 1415 г. Кіеўскую мітраполію, “штобы Русская честь вся стояла на своей земли”. Як бачым, у 14–15 стагоддзях існуе (як і раней, ад 11 стагоддзя) адзіная канфесійная ідэнтычнасць “русі”, а “этнічна адзінага рускага народу” не існуе – больш таго, у межах ВКЛ дзейнічае альтэрнатыўны Маскве “рускі” нацыянальна-палітычны праект, які дае пачатак украінскай “рускай” нацыі з асобнаю ад маскавітаў культураю і палітычнаю свядомасцю.

 

Ці існаваў у 16 стагоддзі “адзіны рускі народ”? Нашыя продкі, а таксама продкі ўкраінцаў у 16 стагоддзі вельмі здзівіліся б, калі б ім сказалі, што яны складалі адзін народ з маскавітамі. Паводле ўяўленняў інтэлектуалаў ВКЛ, уся “Русь” была задзіночана ў межах Вялікага княства Літоўскага і Рускага. Вялікае княства Рускае – гэта тэрыторыя сённяшняе Ўкраіны, а жыхары Маскоўскага княства – гэта маскавіты, а не рускія. “Літоўская” мова – гэта беларуская, “руская” – гутарковая ўкраінская або кніжная беларуска-ўкраінская мова, а вось царкоўна-славянская мова (продак сённяшняе расейскае) – гэта “язык словенск”. Наймя так гэтыя тры мовы вядомы, прыкладам, у слоўніках Сматрыцкага і Бярынды. Вось што пісалі аб уяўленнях жыхарства ВКЛ у 15–17 ст. вядомыя расейскія гісторыкі В. Пашута і Г. Харашкевіч:

“Вся Русь, по их понятиям, объединялась именно в Великом княжестве Литовском, русские жители Северо-Запада и Северо-Востока получали наименование по столице соответствующих земель – новгородцы, псковичи, тверичи, москвичи”.

 

Калі гэта прызнавалі Пашута і Харашкевіч у кандовай савецкай прапагандысцкай кнізе “Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства” – то як жа гэта могуць адмаўляць зінькевічы?.. Аб якім “адзінстве” (нібыта “адзінага народу”) можна казаць, калі амаль усё 16-е стагоддзе Вялікае княства Літоўскае і Рускае ваюе з Масковіяй, прытым у вачах нашых продкаў і продкаў украінцаў яны абаранялі сваё “рускае” гаспадарства ад заваёўнікаў-маскавітаў, якіх нават рускімі не называлі? Вось, прыкладам, літоўскі летапіс пад 1512 г. піша аб маскоўскім паходзе на ўкраінскія землі: “...князь великий московский Василий забывшы перемиря и прысяги своее, до панства Руского (!) войско свое высылал и шкоды непрыятельским обычаем чынил...”. Наш славуты асветнік Васіль Цяпінскі з Полаччыны, хаця адрасаваў свае кнігі “своей Руси”, але не сумняваўся ў тым, што як шляхціч мусіць абараняць свой край і ваяваць проці маскавітаў. Цяпінскі служыў у роце славутага Філона Кміты-Чарнобыльскага, аднаго з герояў паэмы “Радзівіліяда” Яна Радвана пра паход гетмана Мікалая Радзівіла Рудога проці маскавітаў 1564 году.

 

Літоўскі праваслаўны кніжнік з Супраслеўскага манастыра, які неўзабаве пасля славутае бітвы ля Крапіўны 1514 г. склаў “Похвалу вдатному князю Костянтину Ивановичу Острозскому, навышшему гетману Литовскому”, не называе маскавітаў інакш як “москвичи”, а маскоўскага князя Васілія толькі “князь московскый”. “Руские” і “литовские” “храбрые вои” ў яго – гэта войскі ВКЛ, падданыя Жыгімонта, “великаго князя Литовского и Руского”. Прычынаю вайны было тое, што “князь московскый, ... имеа ненасытную утробу лихоимениа, некоторыи городы, отчину и дедину великаго славнаго господаря Жикгимонта ... почал поседати”. Напрыканцы пахвальнага слова аўтар славіць “литовских и рускых вдатных витязей” і зычыць: “великославному господарю королю Жикгимонту Казимировичу буди честь и слава на векы, победившему недруга своего великого князя Василиа московского”. І ўсё гэта піша не паляк і не “летувіскі фэўдал” – а праваслаўны манах-кніжнік з Супраслеўскага манастыра.

 

Як у 16-ым, так і ў 18-ым стагоддзі маскавіты называлі ўвесь наш народ “літвінамі”, “літвою” (і нават не падазравалі аб існаванні нейкага “балцкага народу летувісаў”). Як прыезжыя ў Масковію беларусы, так і захопленыя маскавітамі палонныя з усёй тэрыторыі ВКЛ ад Ашмяны да Оршы – гэта “літвіны”, іхнюю мову маскавіты называюць “літоўскаю” і лічаць замежнаю. Дзе ва ўсім гэтым Зінькевіч угледзеў нейкую “общерусскую историю” (с. 5)?..

 

Нарэшце, ці існаваў на землях Беларусі “адзіны рускі народ” у 19 стагоддзі, пасля захопу зямель ВКЛ Масквою? Здаецца, паводле Зінькевіча, “русский народ” ВКЛ мусіў зліцца ў братэрскім экстазе з маскавітамі пасля гэтае эпахальнае падзеі (якую, як кажа Зінькевіч, беларускія сяляне “встретили с восторгом” (с. 420)). У чым жа складаўся гэты “восторг”? Няўжо ўсе беларускія сяляне адмовіліся ад (“акупанцкага”) назову “літвіны” і вярнуліся да свайго спрадвечнага назову “русі”? Мы не знаходзім сведчанняў гэтага: няма на працягу 19 стагоддзя сведчанняў аб вальным ужыванні беларусамі “рускае” (дый “беларускае”) нацыянальнае ідэнтычнасці. Насамрэч, гэта досыць дзіўна, улічваючы, што яшчэ ў 16–17 ст. “рускі” нацыянальна-палітычны праект граў у ВКЛ вялікую ролю. Чаму ён не займеў папулярнасць у 19 стагоддзі? Думаецца, якраз дзеля акупанцкае, варожае палітыкі маскоўскіх улад – “рускасць” стала атаесамляцца з акупантам-маскавітам і якраз дзеля гэтага не адбылося вальнага прызнання “рускае” ідэнтычнасці жыхарствам Беларусі (Літвы), цяпер яна разглядалася як варожая, маскоўская.

 

Ідылічна-ружовую хлусню Зінькевіча аб нейкім быццам “братском воссоединении” беларусаў і расейцаў пасля расейскае акупацыі ВКЛ цалкам адводзяць сведчанні сучаснікаў 19 стагоддзя – прытым не беларускіх нацыяналістаў і не палякаў, а саміх расейскіх чыноўнікаў і асаднікаў. Вось што пісаў у 1860-х гг. І. Карнілаў, начальнік Віленскае вучэбнае акругі (аўтар вядомага выказвання “Что не доделал русский штык, доделает русский чиновник, русская школа и русский поп”). Пра расейскіх асаднікаў у Беларусі (Літве) Карнілаў выказваўся гэтак: “Сама жизнь в уездном городе или в бедном местечке, вдали от всего родного, среди людей, чужих по вере и по убеждениям (!), а очень часто просто враждебных (!), является малоутешительной. Вне службы жизнь российского чиновника, полная тревоги и неприятностей, ограничивается узкими рамками семейного или товарищеского кружка”. А. Масолаў, чыноўнік асабістых даручэнняў пры Мураўёве, пра расейскіх чыноўнікаў-асаднікаў пісаў наступнае: “На провинции, рассыпавшись по глухим уголкам Беларуси, вся эта чиновная сила действительно чувствовала себя не слишком хорошо – должна была жить во враждебном окружении (!) и от тоски, как говорят, пила горькую и играла в карты”. Як бачым, сведчанні расейскіх чыноўнікаў (прытым не канца 18-га стагоддзя, а 1860-х гадоў – па 70 гадах расейскага панавання!) малююць вобраз зусім не “уз’яднання братэрскіх народаў”, а тыповы вобраз каланіяльнае акупацыі.

 

Дастаткова пачытаць фальклёрныя запісы 19 стагоддзя, скажам, такіх вядомых аўтараў, як Павал Шэйн і Міхайла Федароўскі, каб убачыць, наколькі далёкім і чужым народам лічылі нашыя продкі маскавітаў. У Федароўскага пададзена шмат анекдотаў і кпінаў з маскавітаў, якія разглядаюцца як чыста чужы народ. Павал Шэйн, якога ніяк нельга западозрыць у антымаскоўскіх настроях, пісаў у 1902 г. пра сялянаў Віцебшчыны: “Зовут себя белоруссы наськими, тутейшими, русскими же или белоруссами – никогда” (!). Абсалютна штучны і каланіяльны характар назову “белоруссы” даводзіцца многімі сведчаннямі самых розных аўтараў 19 стагоддзя, у тым ліку наступным сведчаннем вядомага навукоўцы – зноў не беларускага нацыяналіста і не паляка, а расейца – С. Максімава, славутага этнографа, які ад 1868 да 1877 гг. аб’ездзіў усе губерніі “Северно-Западного края” (Магілёўскую, Віцебскую, Віленскую, Гарадзенскую, Менскую і Смаленскую) і ў 1877 г. пісаў: “Название «Белорусс» – искусственное, книжное и официальное. Сами себя потомки Кривичей под этим именем не знают. <...> Под именем Белой Руси понимает тамошний народ Великороссию. Местная интеллигенция начала считать название «Белорусс» даже обидным”. У той жа час, у 19 стагоддзі ёсць мноства сведчанняў аб захаванні як шляхтаю, так і сялянамі ад Віленшчыны да Чарнігаўшчыны саманазову “літвінаў”. Як бачым, “адзінага рускага” (паводле ідэнтычнасці) народу не існавала ў Беларусі нават пасля захопу ВКЛ Масквою.

Пры разгледжанні нашае палітычнае гісторыі паўстае вельмі важнае, можна сказаць, галоўнае пытанне: Беларусь геапалітычна – гэта цэнтр або перыферыя? Галоўным пунктам маскоўскае прапаганды, можна сказаць, яе “сымбалем веры” ёсць імкненне заўсёды зрабіць з Беларусі – гістарычнае Літвы – перыферыю (для гэтага ўласна і спатрэбілася перайменаванне Літвы ў “Беларусь”). Без гэтага губляюць сэнс усе мантры маскоўскае прапаганды пра адвечную цягу “сялянскага народу” да “мацеры-Масквы” і г.д. Між тым, Беларусь з гістарыясофскага гледзішча ёсць выразным цэнтрам, як у полацкім перыядзе, так і ў літоўскім. Наймя на нашых землях і на нашай мове выракоўваліся ў 14–16 ст. лёсы ўсёй Русі – у тым ліку часам і Маскоўскага княства (прыкладам, у 1427 г., калі яно прызнала сваім рэгентам вялікага князя літоўскага Вітаўта). Прызнанне сапраўднае гісторыі Вялікага княства Літоўскага – то бо прызнанне яго беларускім гаспадарствам – аўтаматычна азначае для маскоўскай прапаганды прызнанне не нейкае выпадковае анамаліі ў развіцці Русі ў выглядзе міфічных “уварванняў балцкіх язычнікаў”, а прызнанне цалкам поўнавартаснага і паспяхова рэалізаванага палітычнага праекту развіцця нават не часткі, а цэлае Русі. Таму прызнанне геапалітычнае цэнтральнасці (а не перыферыйнасці) Беларусі для маскоўскай прапаганды смерці падобна. Адсюль бяруць свае карані юродзівыя мантры пра “сялянскі народ-пакутнік”, які “адвечна пакутваў пад чужаземнымі прыгнятальнікамі” і г.д. Таму сёння ў паспалітай свядомасці сымбалямі нашае гісторыі ёсць не кнігі, статуты, замкі і рыцарскія панцыры – а прасліцы і лапці ў “беларускіх кутках” у школах.

 

Зінькевіч піша, што ў Рэчы Паспалітай беларусам пагражала поўная паланізацыя і знікненне як нацыі, што калі б Рэч Паспалітая не была падзелена, то праз некалькі пакаленняў аб беларускім народзе нагадвалі б толькі музеі сялянскага побыту – як аб палабскіх славянах у Нямеччыне. Але ці прапануе маскоўскі каланіялізм нам нешта якасна іншае?.. Ужо сёння аб беларускай нацыянальнай адметнасці ў Беларусі нагадваюць не мова законаў, войска і парламенту – а прасліцы ў “беларускіх кутках” (нейкім іхнім аналагам ёсць музеі індэйцаў у рэзервацыях ЗША). Дык хіба гэта дужа розніцца ад страхаў, намаляваных Зінькевічам? Я далёка не схільны апраўдваць польска-каталіцкі прыгнёт у Рэчы Паспалітай: але чаму пры тым прыгнёце існаваў беларускі друк, беларускія друкары атрымвалі прывілеі ад каралёў (не кажучы ўжо пра ўніяцкую царкву, чый друк і адукацыя былі амаль суцэльна беларускімі) – а ў Расеі 19 стагоддзя не толькі беларускі друк, але і вусновая беларуская мова ў царкве былі забаронены? Дык дзе быў большы нацыянальны прыгнёт беларусаў – у Рэчы Паспалітай або ў Расеі 19 стагоддзя? Вядома, у Расеі. Чаму пасля двух стагоддзяў польска-каталіцкага прыгнёту ў пачатку 19 стагоддзя ў Літве (Беларусі) засталася шляхта, якая ў масе ведала і ўжывала сваю родную беларускую мову, былі такія пісьменнікі, як Ян Баршчэўскі, чыю кнігу “Шляхціч Завальня”, напісаную на народным матэрыяле, можна паставіць у адзін рад з найвыбітнейшымі шэдэўрамі еўрапейскае літаратуры? І які інтэлектуальны патэнцыял застаўся ў Беларусі ў пачатку 20 стагоддзя, пасля стагоддзя панавання “братэрскага”, “роднага” расейскага народу?.. І які інтэлектуальны і маральны патэнцыял застаўся ў Беларусі ў канцы 20 стагоддзя пасля стагоддзя панавання чарговага “братэрскага” рэжыму – савецкага – які Зінькевіч таксама ідэалізуе?.. І расейскі рэжым у 19 стагоддзі, і савецкі ў 20 стагоддзі не нес Беларусі нічога, апрача ператварэння ў калонію Расеі – і падставовым элементам гэтае праграмы было вынішчэнне любое памяці пра былую дзяржаўнасць і нацыянальную адметнасць Беларусі (Літвы), што аўтаматычна даўнімала знішчэнне (любымі спосабамі, у тым ліку фізічна) беларускае інтэлігенцыі, якая мысліла нацыянальнымі, палітычнымі, гістарычнымі катэгорыямі.

 

Вельмі выяўна, што сёння якраз ужыванне любых гістарычных сымбаляў дзяржаўнае, шляхецкае, высокае культуры Беларусі выклікае гістэрычны віск маскавіцкіх прапагандыстаў – як жа! беларусам спрабуюць нагадаць, што яны гістарычная нацыя, а не чэлядзь Масквы. Маскавіцкія прапагандысты хутчэй аддадуць арыстакратычную культуру ВКЛ летувісам, ніж беларусам, нават калі ў ёй няма анічога летувіскага. А ў гэты час жамойты – якія не стварылі ў ВКЛ роўным рахункам анічога – распавядаюць усёй Еўропе пра сваю быццам “арыстакратычнасць” і пра сваю пяцьсотгадовую “этнічна балцкую імперыю”...

 

Пару гадоў таму ў адказ на пастанову беларускага ўраду аб рэстаўрацыі замкаў Беларусі расейскія журналісты ўсчалі енк наконт таго, што беларускія ўлады жадаюць “адбудоўваць літоўскія і польскія замкі” (!). У гэтых словах уся сутнасць маскоўскае прапаганды – у народу “беларусаў” замкаў не можа быць апрыёры, беларусы ж “сялянскі народ”... Зінькевіч таксама адмаўляецца лічыць беларускімі нацыянальнымі каштоўнасцямі замкі, статуты і нават слуцкія паясы (!) (с. 413-414) (паводле Зінькевіча, відаць, у ВКЛ будавалі замкі, пісалі статуты і ткалі слуцкія паясы вылучна “этнічныя летувісы” і палякі). У гэтых фармулёўках уся нянавісць, антыбеларускасць, псіхапатычнасць маскавіцкае прапаганды. Не дзіва, што маскавіцкая (анты)гістарычная прапаганда сёння згаджаецца з самым дзікім антыгістарычным маразмам летувісаў і палякаў, затое адкідае элементарныя гістарычныя канстатацыі беларускіх гісторыкаў. Сваю прапаганду маскоўскія агітатары апранаюць у “хрысціянскія” адзежкі, а таксама ў квазінавуковыя канструкцыі аб тым, што “лимитрофы” (да якіх чамусьці далучаюць Беларусь) “изначально нежизнеспособны, по определению не могут продемонстрировать высокую культуру, экономическую и политическую самодостаточность” і г.д. Пры гэтым, нават разыходжанне рэальнасці з гэтымі прапагандысцкімі мантрамі не бянтэжыць іхніх аўтараў: нават калі ў вас ёсць у гісторыі высокая дзяржаўная культура, маскавіты прыйдуць і разбураць яе ў імя “спрадвечнае Русі” і “праваслаўнага хрысціянства”.

 

Значную ролю ў сістэме маскоўскае антыбеларускае прапаганды грае маскоўская царква, якая замест пашырэння хрысціянскае навукі сёння займаецца ў Беларусі насаджваннем культаў усякіх “общерусских святых” (якія ўсе чамусьці родам з Масковіі) ды яўнай прапагандай знішчэння беларускае мовы і скасавання суверэнітэту Беларусі. Самыя брудныя метады ўжываюцца для спекуляцый на рэлігійнай гісторыі. У візіі Масквы прапанавана простая тэорыя: Масква была адзіным цэнтрам хрысціянства на Русі, а ўсё, што не пагаджалася з маскоўскаю праграмаю, было “чужым” і “нярускім”. Дазволю сабе нагадаць асноўныя вехі дачыненняў царкоўных улад Вялікага княства Літоўскага з Масквою.

 

Перанос катэдры Рускае мітраполіі з Кіеву ў Маскву быў зацверджаны Канстантынопалем толькі ў 1354 г. На гэты момант ужо больш за паўстагоддзя існавала Літоўская мітраполія ВКЛ (створана ў 1299 або 1300 г.), якая злучала біскупствы Наваградку, Полацку і Турава і задавальняла ўсе рэлігійныя патрэбы хрысціянаў ВКЛ. У 1356 г. маскоўскі мітрапаліт Алексій быў намінальна высвячаны на “мітрапаліта Кіеўскага”, але не наведваў Кіеў і, як сведчыць бізантыйскія крыніцы, “выяўляў агіду” да рускіх князёў пад уладаю Літвы, “прыняў на сябе свецкую ўладу”, “захапіўся войнамі, сваркамі і разладамі”, што давяло да “разладаў, сварак і крывавых войн” Масковіі з Вялікім княствам Літоўскім і Рускім. Вялікі князь Альгерд у 1371 г. гэтак пісаў пра Алексія ў Канстантынопаль: “Не я пачаў нападаць, яны спярша пачалі нападаць, і цалавання крэста, што мелі да мяне, не склалі і прысяжных грамат не адаслалі. Нападалі на мяне дзевяць разоў <...>. Мітрапаліт і дагэтуль дабраслаўляе іх на праліццё крыві. І за айцоў нашых не было такіх мітрапалітаў, як гэты мітрапаліт! Дабраслаўляе маскавітаў на праліццё крыві і да нас не прыходзіць, ані ў Кіеў не прыязджае”. Невядома дакладна, колькі загінула ў тых войнах, справакаваных галлівасцю маскоўскага палітыкана. Сучасная падзеям бізантыйская крыніца сведчыла, што падчас тых закалотаў адбылося “нямала бед і разляння крыві між хрысціянаў”. Сёння ў маскоўскіх цэрквах у Беларусі паўсюль вісяць іконы “святога” мітрапаліта Алексія. Яму – чалавеку, які люта ненавідзеў беларусаў і натхніў забойствы соцень беларускіх хрысціянаў толькі дзеля сваіх абсурдных палітычных амбіцый, – беларусаў прымушаюць кланяцца і маліцца як “святому заступніку” беларускага народу (!). Алексій – адзін з тых “общерусских святых”, культ якіх сёння агрэсіўна, бязглузда, не зважаючы ні на якія культурныя і этычныя нормы, насаджае ў Беларусі маскоўская царква, адзін з тых маскоўскіх “святых”, якія дабраслаўлялі і натхнялі войны Масковіі проці нашага народу ў 14 і 15 стагоддзях, дабраслаўлялі крывавыя паходы на Полаччыну Івана Грознага, дабраслаўлялі жудасны тэрор маскавітаў на нашых землях падчас вайны 1654–1667 гг. і Паўночнае вайны 1700–1721 гг. З гэтымі “святымі” – а не з сваімі продкамі, якія мужна абаранялі сваю Айчыну – беларусы мусяць сёння (паводле маскоўскіх прапагандыстаў) атаесамляць сябе...

 

Выхаванец Алексія маскоўскі князь Дзмітрый (Данскі) меў магчымасць злучыць мітраполію ды ўкласці звяз з Вялікім княствам Літоўскім: у 1376 г. літоўскае пасольства ў Маскве прапаноўвала жаніцьбу Ягайлы з дачкою Дзмітрыя і пераход Ягайлы ў праваслаўе. Умоваю гэтага было прызнанне Масквою Літоўскага мітрапаліта Кіпрыяна, які ў 1375 г. быў высвячаны ў Канстантынопалі на мітрапаліта “Кіеўскага і ўсяе Русі”. Але калі Кіпрыян у чэрвені 1378 г. прыбыў у Маскву, ураднікі маскоўскага князя, не зважаючы на лісты патрыярха і бізантыйскага цэсара, паланілі мітрапаліта, абрабавалі, а потым выгналі з гораду (Кіпрыян у сваім лісце Сергію Раданежскаму пісаў, што “...елико створилося надо мною, еже не створилося ни над единым святителем, как Руская земля стала”). Гэтыя падзеі далі справядлівую нагоду гісторыку І. Меендорфу назваць раздзел сваёй кнігі пра гэтыя падзеі “Митрополит Киприан и московский сепаратизм” (заўважу: гэтая фармулёўка належыць не беларускаму нацыяналісту і не паляку, а вядомаму масквафілу). Вось так Масква дбала аб умацаванні праваслаўя і адзінстве мітраполіі...

 

У 1448 г. Маскоўская мітраполія выйшла з падпарадкавання Канстантынопальскаму патрыярхату і канчаткова разарвала сваю гістарычную сувязь з Кіевам. Тытул “Кіеўскіх і ўсяе Русі” сталі насіць Літоўска-Кіеўскія мітрапаліты. Нашыя продкі ў 15–17 стагоддзях у сваіх тэстаментах і іншых дакументах заўсёды называлі цэнтрамі хрысціянства Кіеў і Канстантынопаль і нават не здагадваліся, што Масква ёсць нейкім “цэнтрам праваслаўя”. У 1655–1657 гг., калі войскі гетмана Хмяльніцкага стаяць у Вільні, Кракаве і Варшаве, Масква здраджвае Хмяльніцкаму, падпісвае ўгоду з палякамі і пачынае дзейнічаць на польскім баку. Чаму? Бо ў Масковіі свае палітычныя карысці заўсёды пераважалі над карысцямі ўсёй Русі. Сёння маскавіты льюць кракадзілавы слёзы над гаротнаю доляю праваслаўных у Рэчы Паспалітай, якіх яны быццам мроілі “вызваліць”. Але ці не Масква распачала Ліфлянцкую вайну, якая справакавала Люблінскую, а потым і Берасцейскую унію? Ці не Масква падчас вайны 1654–1667 гг. заміж вызвалення прынесла на беларускія землі страшэнны тэрор, які адгарнуў ад яе нават тых, хто ўскладаў на яе вялікія надзеі? Ці не Масква здрадзіла Хмяльніцкаму і абярнула ў нішто яго заваяванні, калі войскі Хмяльніцкага стаялі ў Варшаве? Ці не Масква ўчыніла на сваіх землях у 1666 г. раскол царквы ды пачала самых праваслаўных рускіх хрысціянаў паліць жыўцом? І знаходзілі прытулак гэтыя хрысціяне ў ВКЛ, а не ў “праваслаўнай” Масковіі.

 

Пасля падзелу Рэчы Паспалітае на першым месцы для Масквы таксама стаяла не хрысціянская асвета, а знішчэнне ўсяго беларускага (літвінскага). Вядомы словы адданага імператрыцы Кацярыне біскупа Садкоўскага да беларускіх уніяцкіх святароў на слуцкім епархіяльным зборы: “Я вас скорэню, знішчу, штоб і языка не было вашого проклятого літовского і вас саміх; я вас у зсылкі парассылаю альбо ў салдаты пааддаю, а сваіх з-за кардону пановажу!” Маскавіты тысячамі палілі ўніяцкія кнігі толькі за тое, што яны былі напісаны па-беларуску (прытым пашырэнне ў Беларусі кніг на польскай мове не сустракала ніякага супраціву расейскіх улад аж да 1860-х гадоў). У 1840 г. было забаронена прамаўленне царкоўных казаней па-беларуску. Гледзячы на такі здзек з сваёй мовы і веры, многія беларусы пераходзілі ў каталіцтва і пачыналі карыстацца польскімі кнігамі – што Масква дазваляла.

 

У 19 стагоддзі Масковія зноў несла ў Беларусь не хрысціянства, а маскоўскі каланіялізм. Вядомы словы расейскага чыноўніка Карнілава: “Что не доделал русский штык – доделает русский чиновник, русская школа и русский поп”. У гэтых словах вельмі глыбокі сэнс: палітычная прапаганда – гэта зброя масавага паражэння, мацнейшая за любыя гарматы. Таму знішчэнне беларускае мовы, знішчэнне і забарона беларускае гісторыі, культуры – заўсёды былі на першым месцы для маскавіцкіх каланіялістаў у Беларусі. У маскавітаў на ўсё гэта заўсёды ёсць гатовы адказ: яны, маўляў, дасягалі вышэйшае мэты – адраджалі “праваслаўнае хрысціянства”. Але якое “хрысціянства” можна насаджаць праз нянавісць, забойствы і разбурэнні?.. Сёння рэлігійная рыторыка маскавітаў зноў ёсць інструментам палітычнае прапаганды, а не хрысціянскае асветы. Лішне казаць, што сёння ў маскавіцкіх цэрквах і кнігарнях вы не знойдзеце і згадкі пра беларускіх асветнікаў эпохі ВКЛ, пра цудоўныя літаратурныя творы, створаныя імі на нашай народнай мове дзеля асветы простага люду. Дый што казаць! Усім вядома, што маскоўская царква вызначаецца маніякальнаю, проста заалагічнаю нянавісцю да ўсяго беларускага. Для яе беларусы гэта “русские”, а значыць расейцы, маскавіты. Усё, што хоць трохі адрозніваецца ад маскавіцкае культуры, падлягае бязлітаснаму знішчэнню. Гэта погляд акупанта, фашыста, а не хрысціяніна. Застаецца толькі дзівіцца, як людзі, чыя дзейнасць прадыктавана нянавісцю, страхам і гневам, наогул могуць называць сябе хрысціянамі ды выдаваць сваю дзейнасць за быццам “хрысціянскую асвету”. Таму выглядае цалкам натуральным, што манахі Святое гары Афон у 2014 годзе апаведалі, што падтрымваюць Украіну ў яе змаганні за сваю незалежнасць і параўналі гэтую падзею да адраджэння Кіеўскае Русі.

 

Варта займець бачанне на яшчэ адну ідэю-фікс маскавіцкае прапаганды: ідэю адвечнае нібыта ізаляванасці Русі ад Еўропы і нават проціпастаўленасці Русі еўрапейскай цывілізацыі. Сама гэтая ідэя выглядае досыць камічнаю, калі ўлічыць, што Русь як палітычны інстытут была створана варагамі-германцамі, а як царкоўна-грамадскі – бізантыйскімі і баўгарскімі святарамі з дапамогаю тых жа варагаў. Уся высокая культура сярэднявечнае Русі – улучна з яе царкоўнаславянскаю моваю – ёсць еўрапейскаю з паходжання: германскаю, бізантыйскаю, баўгарскаю. Дарма што гэта, маскоўскія прапагандысты ўяўляюць сабе Русь у мінулым і ў цяпершчыне як нейкі абложаны лагер, які нібыта мусіць усімі сродкамі абараняцца проці любых еўрапейскіх уплываў. Фразеалогія “бастиона”, “форпоста” наўсцяж пашырана ў заходнерусісцкіх публікацыях пра Беларусь. Адпаведна, у культурнай вобласці любыя праявы якое-кольвечы супольнасці з еўрапейскаю культураю (нават калі яны цалкам аўтэнтычна беларускія) разглядаюцца як “варожыя” і “чужыя” – затое ў архітэктуры паўсюль насаджваюць маргінальныя, правінцыйныя, нярускія элементы з суздальска-кастрамскога дойлідства. Здавалася б, Кіеўскае і Полацкае княствы – тыя землі, дзе ў 11 стагоддзі былі збудаваны Сафійскія саборы, дзе стваралася Руская Праўда, дзе складалася сярэднявечная руская культура і традыцыйная архітэктура – мусяць быць тым арыентырам, на які трэба зважаць падчас якіх-кольвечы культурных стылізацый і рэканструкцый. Але нішто не можа спыніць маскоўскіх міфатворцаў: фінскія балалайкі, фінскія танцы ўпрысядкі, фінскае оканне ў маўленні, мусульманскія купалы-цыбуліны – гэта ўсё нібыта “спрадвечная”, “сапраўдная” Русь, а ўсё, што трохі адрозніваецца (хоць ёсць насамрэч абсалютна аўтэнтычным рускім сярэднявечным), – гэта “сапсаванае”, “нярускае”. Адсюль паўстае сама маскоўская ідэалагема, што беларусы і ўкраінцы – гэты “сапсаваныя” рускія, якія не маюць права на ўласную культуру і мову...