Імя тваё Белая Русь

Дарэчы, В. М. Тацішчаў увёў у навуку новую версію, што назва «Белая Русь» паходзіць «ад колеру валасоў або адзення» мясцовых жыхароў. Ен таксама адзначыў, што калісьці Белай Руссю называлася Растова-Суздальская зямля. Але заўвагі В. М. Тацішчава, гэтага па сутнасці першага рускага дваранскага гісторыка (у навуковым разуменні), былі адасобленымі, без дастатковай аргументацыі, хаця і мелі пэўнае значэнне.

 

Сапраўды, навуковую цікавасць і да паходжання тэрміна «Белая Русь», і да вызначэння тэрыторыі, якую ён акрэсліваў у розныя перыяды, праявілі рускія гісторыкі і лінгвісты ў канцы XIX — першай палове XX ст. Таму вытрымкі з іх твораў у храналагічным парадку і прыведзены ў гэтай кнізе. Безумоўна, у сваёй аргументацыі і агульнай характарыстыцы гістарычнага мінулага Беларусі яны зыходзілі з тагачасных пазіцый рускіх дваранскіх і буржуазных гісторыкаў. Таму, напрыклад, галоўнай бядою Ул. I. Ламанскі лічыў для Беларусі «лацінства і паланізм» (яшчэ ў XV ст.), г. зн. каталі-цызм і апалячванне, што не адпавядае гістарычным фактам, але пасуе да афіцыйнай гістарычнай канцэпцыі ў рускай дваранскай гістарыяграфіі XIX — пачатку XX ст. (асабова пасля падаўлення паўстання 1863 г. на Беларусі і пра-вядзення палітыкі русіфікацыі, якую праводзілі царскія ўлады). Ул. I. Ламанскі ўпершыню паказаў, что польскі хранит Ян з Чарнкава (Чарнкоўскі) у XIV ст. называе Полацк крэпасцю Белай Русі.

 

Ламанскі лічыў, што назва «Белая Русь» для гэтай тэрыторыі (у раёне Полацка) існавала і раней з XIII ст. Так называлі суседнія народы жыхароў на Заходняй Дзвіне. У XVI ст. гэтая назва пашырылася і на Падняпроўе. А. А. Патэбня паказаў, што ў XVII ст. Белаю Руссю называліся ў Расіі землі ў раёне Полацка, Магілёва і Смаленска. Такім чынам, тады ў Расіі беларускімі лічыліся землі паўночнай і ўсходняй частак Беларусі і Смаленшчына. д. А. Патэбня прызнаў неабгрунтаваным тлумачэнне назвы «Белая Русь» колерам адзення жыхароў. Е. Ф. Карскі выказаў меркаванне, што назва «Белая Русь» узнікла разам з назвамі «Вялікая Русь» і «Малая Русь». 3 тэрыторыі сучаснай Беларусі ён выдзеліў Чорную Русь (паўднёва-заходнюю частку Беларусі), але дакладна не вызначыў яе. Акадэмік Е. Ф. Карскі адзначыў таксама, што назва «Белая Русь» паходзіць не толькі ад знешняга выгляду тагачасных беларусаў, якія насілі белае адзенне, але і ад антрапалагічнага тыпу беларусаў, якія ў большасці былі вельмі бялявымі бландынамі з блакітнымі або светла-шэрымі вачыма.

 

Калі ўсе гэтыя працы былі або фрагментамі іншых да-следаванняў, або невялічкімі артыкуламі, то праца А. Салаўёва была ўжо больш грунтоўнай. Аднак і ў ёй сказана пра Белую Русь няшмат. Таму загадка Белай Русі засталася. Калі ўзнікла гэтая назва на беларускай тэрыторыі, як пашы-ралася, на якія часткі Беларусі распаўсюджвалася, чаму менавіта гэтая назва ўжывалася?

 

На ўсе гэтыя пытанні спрабавалі даць адказ савецкія даследчыкі, гісторыкі, філолагі, пісьменнікі. У кнізе змешчаны асобныя артыкулы або фрагменты, урыўкі з выданняў, якія тычацца згаданай праблемы. Тут не прыведзены гістарыяграфічны аналіз публікацый, а даецца толькі агляд іх.

 

П. Ф. Крапівін зрабіў у свой час спробу філалагічнага тлумачэння назваў «Русь», «Белая Русь» і «Чорная Русь», «Чырвоная Русь», падрабязны агляд па гэтаму пытанню літа-ратуры, якая ўжо была назапашана да сярэдзіны 50-ых гадоў XX ст. Але менавіта пра Белую Русь ён напісаў параўнальна з іншымі назвамі мала. Выводзіць ён назву ад першапачатковай славянскай назвы «белая вада».

 

Такім чынам, загадка назвы ўсё яшчэ не праяснілася. Пошукі працягваліся.